Przepisy PZHK - Maści Koni
P O L S K I Z W I Ą Z E K H O D O W C Ó W K O N I
IDENTYFIKACJA KONI I OSŁÓW
- Instrukcja sporządzania opisu słownego i graficznego koni i osłów -
WARSZAWA 2017
Opracował zespół w składzie:
Prof. dr hab. Anna Stachurska
Mgr. inż. Agnieszka Szymańska
Mgr. inż. Paulina Peckiel
Mgr. inż. Grażyna Kujawska
Mgr. inż. Andrzej Stasiowski
Prof. dr hab. Zbigniew Jaworski
S P I S T R E Ś C I
Str.
1. Przepisy prawa............................................................. 4
2. Opis najczęściej występujących maści koni ................... 4
1. Maści zasadnicze....................................................................... 5
a) Maści podstawowe ................................................................... 5
b) Maści rozjaśnione kremowe ..................................................... 6
c) Maści rozjaśnione bułane ......................................................... 6
d) Maści rozjaśnione srebrne ........................................................ 7
2. Wzory białej sierści................................................................... 8
1. Przepisy prawa
Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej odnoszącymi się do metod identyfikacji koniowatych oraz Ustawą z dn. 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt przyjętym sposobem ich identyfikacji jest sporządzenie opisu słownego i graficznego, zamieszczonego w paszporcie. Dokument taki powinien towarzyszyć koniowatemu przy każdym jego przemieszczaniu się w kraju i za granicą, a każdy właściciel powinien przekazywać go wraz ze zwierzęciem
nowemu właścicielowi. Do wystawiania paszportów uprawnione są podmioty prowadzące księgi stadne, a opisu koni mogą dokonywać wyłącznie uprawnione przez nie osoby.
2. Opis najczęściej występujących maści koni
Przy opisie maści posługujemy się pojęciem sierści (włosy krótkie) i włosia (grzywa, ogon, szczotki). Z uwagi na to, że konie większości maści mają ciemną skórę i ciemne oczy, w instrukcji kolor skóry i oczu został uwzględniony tylko przy opisie maści, w których jest on inny niż ciemny.
Umaszczenia koni można podzielić na maści zasadnicze oraz nakładające się na nie wzory białej sierści. Konie, które nie mają wzorów białej sierści nazywane są końmi maścistymi, a te z wzorami nazywane są końmi kolorowymi.
Należy pamiętać, że u źrebięcia tracącego sierść źrebięcą jej odcień może zmienić się na ciemniejszy lub jaśniejszy, dlatego trzeba zwracać uwagę na kolor sierści na głowie, szyi i pośladkach, gdzie zmiany następują najwcześniej.
Określając maść źrebięcia, w przypadku wątpliwości należy skonfrontować ją z maściami rodziców posługując się zasadami dziedziczenia, np. źrebię nie może być tarantowate, jeśli przynajmniej jeden z rodziców nie był tarantowaty.
Możliwe jest jednak, że maści rodziców nie zostały prawidłowo opisane. Przy tego rodzaju rozbieżnościach prowadzący księgę może na koszt właściciela zlecić badanie DNA. Wykrycie danego genu w sposób niepodważalny świadczy o obecności określonej maści. Po uzyskaniu wyniku badania DNA konia na obecność danego genu należy skorygować maść zapisaną w paszporcie. Podobnie maść wymaga skorygowania, jeśli przeznaczony już do rozrodu koń daje potomstwo o maściach niezgodnych z zasadami dziedziczenia.
Jeśli w danej maści wyszczególnione są odcienie, zamiast nazwy maści zasadniczej podaje się jej odcień, np. jasnogniada (j.gn.). Jeśli maść zasadnicza jest bardziej złożona (np. jeleniobułana) i/lub nakłada się na nią wzór białej sierści (lub kombinacja wzorów), nie podaje się odcienia maści. Nazwę wzoru lub wzorów dopisujemy do nazwy maści zasadniczej, np. gniadotarantowata (gn.tar.).
W instrukcji przy skrócie nazwy maści podana jest nazwa angielska.
2.1. MAŚCI ZASADNICZE
a) Maści podstawowe
- kasztanowata (kaszt.; chestnut) – rude zabarwienie sierści, włosie tej samej lub jaśniejszej barwy.
Rozróżniamy odcienie maści kasztanowatej:
-jasnokasztanowata (j.kaszt.; light chestnut) – barwa sierści jasnorudożółta, włosie jasne,
- kasztanowata (kaszt.; chestnut) – barwa sierści rudożółta, włosie tej samej barwy lub nieco jaśniejsze,
- kasztanowata z jasnym włosiem (kaszt.j.wł.; sorrel) – sierść ruda jak u konia o odcieniu kasztanowatym, włosie jasne,
- ciemnokasztanowata (c.kaszt.; dark chestnut) – sierść ciemnobrązowa do czekoladowej, włosie tej samej barwy,
- brudnokasztanowata (br.kaszt.; flaxen dark sorrel) – sierść ciemnobrązowa, włosie jasne - gniada (gn.; bay) – sierść czerwonobrunatna o różnym natężeniu barwy, włosie zawsze czarne. Kończyny czarne (podpalane), na ogół do stawów nadgarstkowych i skokowych. U źrebiąt kończyny mogą nie być podpalane.
Rozróżniamy odcienie maści gniadej:
- jasnogniada (j.gn.; light bay) – barwa jasnoczerwonobrunatna z żółtawym odcieniem, na brzuchu i pachwinach jaśniejsza, często ze słabym podpalaniem,
- gniada (gn.; bay) – barwa czerwonobrunatna, nieraz w odcieniu wiśniowym,
- ciemnogniada (c.gn.; dark bay) – barwa ciemnobrązowa z dużą ilością włosów czarnych, często jabłkowita, nogi czarne,
- skarogniada (sk.gn.; seal brown) – barwa prawie czarna, na nozdrzach, pachwinach, słabiznach i czasem na wewnętrznej stronie kończyn wyraźne rozjaśnienia (sierść barwy czerwonobrunatnej lub żółtawej). - kara (kara; black) – sierść i włosie barwy jednolicie czarnej (latem końcówki włosów mogą być rozjaśnione nawet do koloru rudego). Noworodki są najczęściej szare, rzadko spotykane są czarne.
b) Maści rozjaśnione kremowe
- izabelowata (izab.; palomino) – rozjaśniona kasztanowata – sierść na tułowiu i nogach barwy beżowozłotej, włosie jaśniejsze lub białe. Sierść źrebięca najczęściej jasnokremowa
- jelenia (jel.; buckskin) rozjaśniona gniada – sierść żółtobrązowa, czasem złotawa, dolne części kończyn czarne, włosie czarne, czasem z domieszką włosów jasnych. Podobna do maści bułanej, lecz na ogół brak pręgi grzbietowej. Kilkutygodniowe źrebięta mogą jeszcze nie mieć czarnych włosów.
- cremello (crem.; cremello, Blue-Eyed-Cream) – różne maści rozjaśnione, nazywane też potocznie BEC – różowa skóra, oczy rybie, żółtoszare kopyta, sierść i włosie niemal białe (u sysaków mogą prześwitywać odmiany), jasnobeżowe lub jasnoszare.
Występują różne rodzaje tej maści, np.
- cremello (rozjaśniona kasztanowata, o odcieniu białokremowym),
- perlino (perl.; podwójnie rozjaśniona gniada, o odcieniu beżowym
- burocremello (burocrem.; podwójnie rozjaśniona kara, o odcieniu szarym).
Maści te trudno jednak odróżnić na podstawie samego wyglądu, więc w dokumentacji można stosować ogólną nazwę cremello. Jeśli hodowca przedstawi wynik badania DNA, możliwe jest zastosowanie dokładnej nomenklatury.
c) Maści rozjaśnione bułane
We wszystkich maściach rozjaśnionych bułanych występuje pręga grzbietowa, ewentualnie z dodatkowym pręgowaniem na szyi, łopatce, kłębie, kończynach itd. Włosie najczęściej jest niejednolite – składa się z czarnych lub ciemnych i jasnych pasm.
- czerwonobułana (czer.buł.; red dun) – rozjaśniona kasztanowata – przypomina kasztanowatą, ruda sierść jak gdyby wypłowiała, kończyny najczęściej minimalnie ciemniejsze od tułowia, na ogół we włosiu grzywy i ogona występują jaśniejsze pasma (u źrebiąt mogą nie występować), ruda pręga grzbietowa, czasem rude pręgowanie na kończynach. Rozróżniamy dwa odcienie w zależności od intensywności barwy:
- jasnoczerwonobułana (j.czer.buł.; light red dun)
- czerwonobułana (czer.buł.; red dun). - bułana (buł.; dun) – rozjaśniona gniada – sierść żółtobeżowobrązowa, kończyny nisko podpalane, ogon i grzywa czarne, choć zewnętrzne włosy grzywy i przy nasadzie ogona często jasne. Występuje czarna pręga grzbietowa i często pręgowanie na kończynach. Wyróżniamy odcienie maści bułanej:
- jasnobułana (j.buł.; light dun), bułana (buł.; dun)
- ciemnobułana (c.buł.; dark dun), niegdyś nazywana wilczatą. U koni ciemnobułanych kończyny mogą być całe czarne, na tułowiu rozsianych jest dużo czarnych włosów, obecne są pręgi na łopatkach. - myszata (mysz.; blue dun) – rozjaśniona kara – zabarwienie sierści popielate, kończyny nisko podpalane, włosie czarne, na ogół z pasmami jasnymi, czarna pręga grzbietowa i często pręgowanie na kończynach. Wyróżniane są cztery odcienie maści myszatej:
- jasnomyszata (j.mysz.; light blue dun)
- myszata (mysz.; blue dun),
- ciemnomyszata (c.mysz.; dark blue dun)
- bułanomyszata (buł.mysz.) z szarożółtawą sierścią na kłodzie, szczególnie wyraźną w sezonie zimowym.
Niektóre konie ciemnomyszate są niemal czarne, jednak różnią się od karych wyraźniewidoczną pręgą grzbietową.
d) Maści rozjaśnione srebrne
- gniadosrebrna (gn.sreb.; bay silver) – sierść jak u konia kasztanowatego, włosie jasne lub białe, czasem mieszane z czarnym lub szarym. Cechą charakterystyczną są pojedyncze czarne włosy, czasem tworzące czarną plamę, głównie na kończynach, jak gdyby efekt niedokładnego rozjaśnienia. Koń może wyglądać jak gniady z jasnym lub srebrnym włosiem.
- karosrebrna (karosreb.; black silver) – sierść ciemnobrązowa lub czarna, mogą występować białe rozjaśnienia na kończynach, włosie jasne lub białe, czasem mieszane z czarnym. U koni srebrnych jeśli występuje jabłkowitość, jest ona cechą stałą.
2.2. WZORY BIAŁEJ SIERŚCI
Na każdą z maści zasadniczych mogą nałożyć się wzory (maści) białej sierści.
W opisie należy zaznaczyć maść zasadniczą i wzór (wzory) białej sierści, np. bułanosiwa (buł.siwa), gniadodereszowata (gn.der.), izabelowatotarantowata (izab.tar.). Na ile to możliwe, należy również uwzględnić ewentualną obecność więcej niż jednego wzoru, np. gniadosiwosrokatotobiano (gn.siwosr.tob.). Nazwy wzorów w nazwie umaszczenia danego konia podajemy w kolejności zastosowanej w niniejszej instrukcji.
- dereszowata (der.; roan) – rozsiane na tułowiu białe włosy stanowią nawet połowę włosów sierści. Na głowie, dolnych partiach kończyn i we włosiu białych włosów jest znacznie mniej. Dereszowatość może być widoczna u sysaków na zadzie lub ukazuje się po zrzuceniu sierści źrebięcej obejmując stopniowo całą kłodę. Po ukończeniu
roku życia nie nasila się. Na tułowiu może przejściowo wystąpić odwrotna jabłkowitość (ciemne jabłka). - siwa (siwa; grey) – sierść i włosie białe z różną domieszką włosów zabarwionych. U noworodków nie jest widoczny wzór siwy, mają one jednak na powiekach i wokół oczu pojedyncze białe włosy. Konie siwe z wiekiem szybko bieleją, choć skóra pozostaje ciemna. Przejściowo mogą mieć białe owalne plamy lub być jabłkowite. Czasem dostają hreczkę – ciemne plamki na białej sierści, a bardzo rzadko pojawia się u nich krwawa odmiana – duża, nieregularna, ciemna plama.
- maści (wzory) srokate - srokatość są to plamy białe na skórze różowej występujące na przemian z plamami
maści zasadniczej na skórze ciemnej. Rozróżnia się kilka inaczej genetycznie uwarunkowanych wzorów srokatości, spośród których w Polsce występuje przede wszystkim tobiano, rzadko kryptotobiano i sabino.
- srokatotobiano (sr.tob.; tobiano) – krawędzie plam są gładkie lub obrysowane, plamy białe przecinają górną linię tułowia i spływają pionowo w kierunku brzucha, kończyny są białe lub z dużymi odmianami, na głowie występują zwykłe odmiany. Na białych plamach mogą występować plamy maści zasadniczej – małe plamki atramentu lub duże, postrzępione łapy niedźwiedzia. Występują też konie tzw. srokatokryptotobiano. Koń taki wygląda, jak gdyby nie był srokaty – na głowie brak odmian lub najwyżej kwiatek, odmiany na nogach, ewentualnie biała lub złożona z mieszanych włosów plamka na tułowiu. Należy sprawdzić, czy któryś z rodziców był srokatotobiano. Obecność genu tobiano potwierdzona badaniem DNA świadczy, że jest to koń srokatotobiano.
- srokatosabino (sr.sab.; sabino) – odmiany przynajmniej na dwóch kończynach obejmują stawy nadgarstkowe i skokowe lub sięgają brzucha, a nawet wyżej – wtedy rozchodzą się w cętki i okolice mieszanego włosa. Na głowie rozległe odmiany, przynajmniej łysina. Źrebię od obojga rodziców srokatosabino może urodzić się niemal całe białe, poza ciemnymi uszami i cętkami w najbardziej odśrodkowych okolicach ciała, lub zupełnie białe. - tarantowata (tar.; leopard) – występują różne warianty tej maści, w wielu przypadkach przechodzące wraz z wiekiem we wzory o coraz większym udziale barwy białej, narastające od zadu. We wszystkich przypadkach zapisujemy tylko obecność maści tarantowatej (np. karotar.). U źrebięcia o obecności tzw. minimalnego wzoru tarantowatego, który rozwinie się z wiekiem, mogą czasem świadczyć jedynie kropki na skórze, np. na genitaliach i odbycie. U koni tarantowatych oprócz nakrapianej skóry często występują tzw. oczy ludzkie (z widoczną białą twardówką) oraz kopyta pręgowane. Niektóre konie tej maści bieleją, co wynika z tarantowatości, a nie ma związku z siwieniem zależnym od genu maści siwej. Mogą występować następujące warianty maści tarantowatej oraz ich kombinacje:
- biały – koń biały, ewentualnie ludzkie oczy, nakrapiana skóra, pręgowane kopyta,
- duch – biały z ciemnym włosiem, uszami i ciemnym trójkątem nad każdym kopytem,
- lampart – plamki maści zasadniczej na ciemnej skórze, rozsiane na białych okolicach na różowej skórze na całym ciele, a przynajmniej na większości tułowia obejmują kłąb,
- lampart o małej ilości plam – konie przypominające wzór lamparta, lecz z tylko kilkoma ciemnymi plamkami,
- derka – biała plama na różowej skórze na zadzie, maksymalnie sięgająca do tylnej części kłębu, z plamkami maści zasadniczej na ciemnej skórze lub bez plamek. Krawędź derki może być gładka, o mieszanej sierści lub
cętkowana,
- werniksowy – przypominający lamparta bez plamek lecz z dużymi plamami mieszanej sierści na bardziej odśrodkowych i wystających okolicach ciała,
- płatki śniegu – z małymi białymi plamkami na tle maści zasadniczej,
- cętkowany – z małymi ciemnymi cętkami na białej sierści na ciemnej skórze,
- oszroniony – podobne do dereszowatych – z dużymi okolicami mieszanej sierści ciemnej i białej na ciemnej skórze. Włosy białe mogą grupować się w małe, nieregularne plamki.
d