Zachowanie Koni - przyczyny, terapia i profilaktyka / autor Margit H. Zeitler-Feicht

Zachowania Koni - przyczyny, terapia i profilaktyka / autor Margit H. Zeitler-Feicht

Zachowania koni to książka zawierająca kompletną i najnowszą wiedzę o psychice konia. Autorka w jasny sposób ukazuje, jakie są przyczyny zachowań, które często interpretujemy jako złośliwość lub efekt złego charakteru konia. Dodatkowym atutem jest silne wsparcie metodologiczno-badawcze. Czytelnik może zapoznać się ze specyfiką kształtowania się zachowań koni, dowiaduje się, jak diagnozować zaburzenia i jak postępować w przypadku problemów. To książka dla każdej osoby o otwartym umyśle, która ma w sobie gotowość do spojrzenia na konia jak na istotę żywą, myślącą, mającą własne potrzeby fizjologiczne i psychiczne. Spełnienie tych właśnie potrzeb jest warunkiem koniecznym nie tylko do tego, by koń funkcjonował w zdrowiu przez długie lata, lecz także, by uczył się efektywniej i otworzył na kontakt z człowiekiem. Świadome wykorzystanie wiedzy z zakresu behawioryzmu pozwoli nam na budowanie prawdziwego porozumienia z koniem.

We współczesnych społeczeństwach rośnie rola konia jako zwierzęcia wykorzystywanego w rekreacji i sporcie jeździeckim. Koń stał się przede wszystkim przyjacielem i towarzyszem człowieka podczas wypoczynku i aktywnego spędzania wolnego czasu. Coraz więcej ludzi, często z małym doświadczeniem (a także bez doświadczenia) w pracy z końmi, staje się ich użytkownikami lub posiadaczami. Tymczasem brak wiedzy na temat zachowania tych zwierząt i zasad postępowania z nimi może być potencjalnym źródłem problemów we wzajemnych relacjach. Jeśli koń nie będzie traktowany zgodnie ze swoją naturą, zaczną się u niego rozwijać choroby, a także wystąpią problemy behawioralne. Jednak niedostateczna wiedza na temat zachowania koni to nie tylko problem entuzjastów rozpoczynających przygodę z nimi, lecz także doświadczonych koniarzy. Zainteresowanie tym działem wiedzy hipologicznej zwiększyło się wraz ze wzrostem popularności metod jeździectwa naturalnego. Organizowane są kursy, szkolenia i warsztaty dla jeźdźców, trenerów i osób pracujących z końmi, dla wszystkich pragnących poszerzyć swoją wiedzę o technikach oddziaływania na to zwierzę. Doskonalimy się więc w dostrzeganiu subtelnych zachowań koni i wykorzystaniu ich w szkoleniu, jednak nie zawsze potrafimy zinterpretować reakcje zwierzęcia
na nieodpowiednie warunki utrzymania. Czasem nie chcemy ich dostrzegać dla własnej wygody lub z przyczyn ekonomicznych.
Książka Margit H. Zeitler-Feicht pozwala poznać i zrozumieć zachowania koni, a także ich naturalne potrzeby, co stanowi podstawę do zapewnienia im dobrostanu. Autorka związana jest z końmi od dzieciństwa, stąd poglądy prezentowane przez nią mają wymiar praktyczny. Oprócz uzupełniania i porządkowania wiedzy o zachowaniu koni, książka koncentruje się na wyjaśnianiu przyczyn, a także na dostarczaniu sposobów rozwiązywania problemów z zachowaniem oraz zapobieganiu im. Od wielu lat, obecnie w Centrum Badań Naukowych Weihenstephan przy Monachijskim Uniwersytecie Technicznym, bada zagadnienia zachowań i dobrostanu koni, stąd treści zamieszczone w książce udokumentowane są solidną analizą aktualnego stanu wiedzy w tych dziedzinach.Autorka prezentuje oryginalne poglądy na temat tzw. narowów i nałogów, a także niektórych technik oddziaływania na konie, idąc czasem pod prąd ogólnie uznanych teorii i ocen. Budzi to refleksję nad źródłami naszej wiedzy o zachowaniach koni.
Wiedza ta, a także znajomość behawioralnych reakcji koni na szkolenie, użytkowanie i warunki utrzymania, powinna należeć do kanonu wiedzy hipologicznej każdego, kto zajmuje się tymi zwierzętami. Książka Margit H. Zeitler-Feicht dostarcza tej wiedzy, pozwalając nam zrozumieć naturę konia i przyjaźnie z nim współpracować.

dr inż. Jacek Łojek
Kierownik Pracowni Hodowli Koni
Wydział Nauk o Zwierzętach
Katedra Szczegółowej Hodowli Zwierząt SGGW

Koń jest po psie najlepszym przyjacielem człowieka. Powiedzenia w rodzaju „największe szczęście w świecie na końskim leży grzbiecie” świadczą o tym, jak mocno jesteśmy związani z końmi i jaki mamy do nich stosunek. Ale czy w dzisiejszym społeczeństwie koń jest traktowany przez człowieka w taki sposób, by i on mógł odczuwać szczęście?
Niegdyś konie musiały ciężko pracować, ciągnąc wozy i pługi, służąc w armii czy przenosząc szybko z miejsca na miejsce ważne wiadomości. Zużycie organizmu często następowało o wiele za wcześnie. Od kilku dziesięcioleci wygląda to inaczej. W naszym społeczeństwie koń jest użytkowany głównie w sporcie i rekreacji. Ale ten sposób użytkowania również niesie ze sobą wielkie niebezpieczeństwa dla tych zwierząt. Nierzadko od konia wymaga się wyczynów wykraczających poza jego możliwości psychiczne i fizyczne, lub wprawdzie traktuje się go jak partnera i przyjaciela, ale częstokroć bez koniecznej ku temu wiedzy fachowej. Jeśli jednak konia nie traktuje się w sposób zgodny z jego naturą, skutkiem są często nie tylko schorzenia, ale również i problemy z zachowaniem. Nie pojawiają się one przypadkiem: zawsze istnieje coś, co je wyzwala.
Zwykle są to błędy w chowie i obsłudze, które niejako zmuszają konia do przejawiania anomalii w zachowaniu. Często lekceważone jako „dziwactwo”, nierzadko mają w tle stan rzeczy, który narusza ustawę o ochronie zwierząt. Nie wolno przyjmować, że problem z zachowaniem jest wynikiem kaprysu konia. Popularne określenie „narów” skłania co prawda do takiej oceny sytuacji, jednak jest ona równie nieprawidłowa, co niepokojąca.
Niniejsza książka dobitnie zaprzecza podobnej interpretacji. W przekonujący sposób wyjaśnia, jak i dlaczego powstaje problem z zachowaniem. Zapobiegać tego rodzaju zaburzeniom lub, gdy już się pojawią, rozprawiać się z nimi za pomocą odpowiednich metod i cierpliwości można tylko wówczas, gdy pojęło się kontekst w jakim występują. Poważne traktowanie problemów z zachowaniem jest równoznaczne z ochroną dobrostanu zwierząt.
Dlatego należy życzyć sobie, by książka ta trafiła do jak najszerszej rzeszy czytelników. Koniom na zdrowie!

prof. Hans Hinrich Sambraus

Nie bez kozery chciałabym rozpocząć wprowadzenie do nowego wydania tej książki słowami wielkiego znawcy koni, Hansa Heinricha Isenbarta: „Sztuka jeździecka przeżywała swój największy rozkwit zawsze wtedy, gdy człowiek cały swój intelekt kierował na zrozumienie psychiki konia i cech jego charakteru.”
W ciągu minionych 40 lat konie i sport konny przeżyły taki wzrost zainteresowania, o jakim w latach pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych nikomu się nie śniło. Na początku lat sześćdziesiątych koń wydawał się nieomal gatunkiem skazanym na wymarcie; obecnie pogłowie w Niemczech uległo potrojeniu i wynosi 1,1 miliona sztuk. Tę liczbę zawdzięczamy wyłącznie odkryciu konia dla sportu i rekreacji. Dziś wyraźnie widać, że sport jeździecki – którym para się obecnie 762 tysiące zawodników zrzeszonych w związkach jeździeckich, powożenia i woltyżerki oraz przynajmniej drugie tyle osób niezrzeszonych, również w przyszłości będzie przeżywał ciągły wzrost popularności.
Taki stan rzeczy cieszy, ale nie jest niestety pozbawiony ciemnych stron. Chyba nigdy wcześniej do czynienia z końmi nie miało aż tyle osób nie posiadających żadnego lub bardzo niewielkie doświadczenie w postępowaniu z tymi zwierzętami. Ogromna liczba problemów w relacji człowiek – koń wynika z ludzkiej niewiedzy. Niemiecki Związek Jeździecki od wielu lat podejmuje kroki mające zaradzić tej sytuacji.
Niniejsza książka wyróżnia się szczególnie przez to, że nie skupia się wyłącznie na szczegółowym opisie przyczyn i możliwych terapii problemów z zachowaniem u koni, ale wskazuje również, jak im zapobiegać. Ten, kto nie jest świadom naturalnych potrzeb koni, czy wręcz je „uczłowiecza”, nie jest ich przyjacielem. To bolesna świadomość, ale problematyczne zachowania koni z reguły spowodowane są błędami w sposobie, w jaki postępują z nimi ludzie. Autorka nie ulega tu popularnemu uogólnianiu problemów, wykazuje raczej konieczność intensywnego i szczegółowego poznania potrzeb konia celem znalezienia indywidualnych rozwiązań. Kwintesencję tej książki
można ująć w jednym zdaniu: Wiedza to ochrona zwierząt.

Breido zu Rantzau
Prezes Deutsche Reiterliche Vereinigung/FN
(Niemieckiego Związku Jeździeckiego)

SPIS TREŚCI
A. Przystosowanie konia do warunków środowiskowych
1. Ewolucja
1.1 Rozwój koniowatych
1.2 Zachowania gatunkowe
2. Udomowienie
2.1 Zmiany morfologiczne i etologiczne
2.2 Zachowania typowe dla rasy
3. Rozwoj osobniczy
4. Adaptacyjne granice zachowań

B. Zachowania wrodzone – Wnioski i zalecenia
1. Porządek dnia koni żyjących na wolności
2. Zachowania społeczne
3. Zachowania rozrodcze
4. Związek między klaczą a źrebięciem
5. Zachowania pokarmowe
6. Zachowania podczas picia
7. Odpoczynek
8. Zachowania ruchowe
9. Zachowania wydalnicze i znakowanie terytorium
10. Zachowania komfortowe
11. Zachowania zabawowe
12. Ciekawość i zachowania eksploracyjne

C. Przyczyny, diagnostyka i terapia zaburzeń zachowania i zachowań niepożądanych

1. Zaburzenie czy zachowanie niepożądane
1.1. Co rozumiemy pod pojęciem „normalne zachowanie”?
1.2. Czym jest zaburzenie zachowania?
1.3. Czym jest zachowanie niepożądane?
1.4. Czym jest coping?
2. Klasyfikacja zaburzeń zachowania
2.1. Rozróżnienie pod względem etiologicznym
2.2. Reaktywne zaburzenia zachowania
2.3. Podział zaburzeń reaktywnych według kręgów funkcyjnych
3. Przyczyny i bodźce wyzwalające problemy zachowani
3.1. Reaktywne zaburzenia zachowania
3.2. Zachowania niepożądane
4. Diagnostyka problemow zachowania
4.1. Metodyka
4.2. Zachowania ekspresyjne jako pomoc diagnostyczna
5. Postępowanie z koniem i psychologia uczenia się
5.1. Jak uczy się koń?
5.2 Czynniki wpływające na gotowość do uczenia się
5.3 Jak nas rozumie koń?
6. Terapia i profilaktyka problemow zachowania
6.1 Terapia i profilaktyka zaburzeń zachowania
6.2. Terapia i profilaktyka niepożądanych zachowań

D. Problemy z zachowaniem w stajni

1. W kręgu zachowań pokarmowych
1.1. Łykawość
1.2. „Zabawa” językiem i lizanie jako stereotypia
1.3. Tarcie zębami o kraty boksu („heblowanie”)
1.4. Nadmierne obgryzanie drewna (lignofagia)
1.5. Zjadanie odchodów i ziemi (kopro- i geofagia)
1.6. Nadmierne zwiększenie łaknienia (Polyphagia nervosa)
2. W kręgu zachowań ruchowych
2.1. Tkanie
2.2. Chodzenie jako stereotypia
2.3. Nadmierne grzebanie kończyną
2.4. Kopanie w ściany boksu
3. W kręgu zachowań socjalnych
3.1. Wdrukowanie niewłaściwych wzorców zachowania
3.2. Samookaleczenie (autoagresja)
3.3. Wzmożona agresja
Wzmożona agresja w grupie
Agresja seksualna u ogierów
Agresja macierzyńska
Zaburzenie więzi między matką a dzieckiem
Brak doświadczenia
Zachowanie wrodzone
4. W kręgu zachowań komfortowych
4.1. Wycieranie ogona
4.2. Nadmierna pielęgnacja sierści
4.3. Rzucanie i potrząsanie głową (headshaking)
5. W kręgu zachowań związanych z odpoczynkiem
5.1. Koń się nie kładzie

E. Problemy zachowania w obsłudze i użytkowaniu konia

1. Zachowania niepożądane w obsłudze konia
1.1. Koń nie daje się złapać
1.2. Koń nie daje się prowadzić
1.3. Problemy z wchodzeniem do przyczepy
1.4. Problemy przy rozczyszczaniu i podkuwaniu kopyt
1.5. Agresja podczas oporządzania (gryzienie i kopanie)
2. Zachowania niepożądane w użytkowaniu konia
2.1. Wystawianie języka
2.2. Rzucanie i potrząsanie głową (headshaking) w trakcie użytkowania
2.3. „Klejenie się” do innych koni
2.4. Płoszenie się
2.5. Stawanie dęba
2.6. Baranie skoki
2.7. Awersja do siodła